Հակոբ Դ. Ջուղայեցի

1658-ին ավարտին է հասցրել Սբ. Էջմիածնի վանքի զանգակատան կառուցումն ու քանդակազարդումը, ամբողջությամբ վերաշինել Դարաշամբի Սբ. Ստեփանոս Նախավկա վանքը, նորոգել Սբ. Գայանեի և Սբ. Հռիփսիմեի վկայարանները: Հակոբ Դ Ջուղայեցին արդյունավետ գործունեություն է ծավալել կրթության, լուսավորության բնագավառներում: Նրա միջնորդությամբ Առաքել Դավրիժեցին ավարտին է հասցրել իր «Գիրք պատմութեանց» երկը: 

 

Հակոբ Դ Ջուղայեցին ունեցել է Արևմուտքի օգնությամբ Հայաստանը պարսկական լծից ազատագրելու քաղաքական մեծ ծրագիր: Հուսալով Հռոմի պապի հետ համաձայնության եզրեր գտնել համաքրիստոնեական գաղափարախոսության շրջանակներում`   ձգտել է պապի հովանավորությամբ անցկացնել ներքին բարեկարգություններ: Այդ նպատակով Ալեքսանդր VII պապին հղել է Հայ եկեղեցու հավատո խոստովանության ուղերձը, թղթակցել Կղեմես X պապի հետ: 

 

Փորձել է դավանաբանական հարցերը լծորդել քաղաքականի հետ: Կապեր է ունեցել ֆրանսիացի միսիոներների հետ`   ակնկալելով Լյուդովիկոս XIV թագավորի հովանավորությունը:

 

1677թ. Էջմիածնում, Ղարաբաղի մելիքների և հոգևորականների մասնակցությամբ գումարել է խորհրդակցություն, որտեղից էլ սկսվել է Արևելյան Հայաստանի ազատագրության համար Իսրայել Օրու հայրենանվեր գործունեությունը: Հիմնականում իր քաղաքական ծրագրերի, իսկ մասնավորապես Երուսաղեմում Եղիազար Ա Այնթապցու մտահղացած հակաթոռ կաթողիկոսության և Կ.Պոլսի պատրիարքության հետ վերստին ծագած խնդիրները կարգավորելու նպատակով, կազմել է պատվիրակություն և ուղևորվել Կ.Պոլիս ու Եվրոպա: Ճանապարհին`   Թիֆլիսում, բանակցել է Քարթլիի Գեորգի XI թագավորի և Վրաց կաթողիկոսի հետ, նրանց հետ մշակել հայ-վրացական համատեղ պայքարի ծրագիր:

 

1679-ի վերջին ժամանել է Կ.Պոլիս, ազգօգուտ խնդիրներ լուծելու մտահոգությամբ բանակցել պապական ներկայացուցիչների հետ, նամակներ հղել Լեհաստանի թագավոր Յան Սոբեսկուն: Նպատակ է ունեցել իր ծրագրերի շուրջ հրավիրել խորհրդակցություն, ապա ուղևորվել Հռոմ, սակայն, վերջնականապես հասկանալով, որ Հռոմի հետ մերձեցումը կխաթարի Հայ եկեղեցու ինքնությունը`   հրաժարվել է այդ մտադրությունից: Թեև կողմնակից էր Արևմուտքի հետ համագործակցությանը, Հակոբ Դ Ջուղայեցին նամակ է հղել նաև ռուսական ցար Ալեքսեյ Միխայլովիչին`   Ռուսաստանից ակնկալելով օգնություն և հովանավորություն: Հակոբ Դ Ջուղայեցու մահից հետո պատվիրակությունը վերադարձել է: Կաթողիկոսի գերեզմանը ճանաչվել է Հոգևոր-Տեր անունով և դարձել ուխտատեղի: Կաթողիկոսական գահին Հակոբ Դ Ջուղայեցուն հաջորդել է Եղիազար Ա Այնթապցին: